یکی از مسائلی که در حیطه حقوق خانواده مورد بررسی قرار می گیرد، دورانی است که زن و مرد از باب آشنایی و شناخت بیشتر ، ارتباطات محدودی را با هم و عمدتا با آگاهی و نظارت والدین خویش آغاز می نمایند تا بتوانند تصمیم نهایی خویش در باب ازدواج با یکدیگر را اتخاذ کنند. این مرحله که به دوران نامزدی مشهور شده معمولا پس از خواستگاری رخ می دهد؛ بنابراین لازم است برای بررسی احکام و قواعد حقوقی آن، دو مبحث در این زمینه مورد بررسی قرار بگیرد.
الف) خواستگاری
ب) نامزدی
خواستگاری
قانون مدنی ما که بخش عمده ای از مباحث مربوط به حقوق خانواده در آن گنجانده شده تعریفی از خواستگاری ارائه نداده است اما می توان خواستگاری را این گونه تعریف نمود: خواستگاری عبارت است از ابراز علاقه و تمایل مرد برای ازدواج و تشکیل خانواده با یک بانوی مشخص که در کشور ما معمولا با تشریفات و مراسم خاصی این علاقه و تمایل از طرف خانواده مرد به خانواده زن منتقل و اعلام می گردد.
پس از این تشریفات، مرد و خانواده او منتظر پاسخ خواستگاری از جانب زن و خانواده ایشان می مانند و نهایتا چنانچه پاسخ زن منفی باشد، رابطه ای شکل نخواهد گرفت اما اگر پاسخ درخواست مرد از ناحیه زن مثبت باشد معمولا زن و مرد جهت آشنایی و شناخت بیشتر وارد دوران تازه ای می شوند که از آن به نامزدی تعبیر شده و بعضا می تواند دارای آثار حقوقی باشد.
مسئله : آیا صرف خواستگاری آثار حقوقی به جا می آورد؟
در پاسخ باید گفت: صرف خواستگاری موجد هیچ گونه اثر حقوقی نیست مگر اینکه با مزاحت همراه باشد که بر طبق قانون مجازات اسلامی قابلیت طرح شکایت و تعقیب آن را در دادسرا و محاکم کیفری به وجود می آورد.
نامزدی
همان طور که قبلا اشاره شد پس از درخواست مرد مبنی بر ازدواج و انجام تشریفات خواستگاری و اعلام موافقت زن نسبت به ازدواج با وی، زن و مرد وارد دوران نامزدی می شوند که در قانون مدنی از آن به وعده ازدواج تعبیر شده و قواعد آن ضمن مواد 1035 تا 1040 بیان گردیده است. تعبیر قانون مدنی از استرداد هدایای نامزدی به وعده ازدواج به این دلیل است که نویسندگان قانون مدنی بر این باور بوده اند که موافقت ابتدائی زن یک نوع موافقت مشروط است به این معنا که زن موافقت می کند با عبور از مرحله خواستگاری، وارد مرحله نامزدی گردد تا با شناخت بهتر و عمیق تر از مرد ، چنانچه او را مناسب با ارزش ها و معیارهای قبول شده خود بداند قبولی نهایی خویش برای ازدواج با وی را اعلام دارد. البته نباید این تصور به وجود آید که حق اخذ تصمیم نهایی در پایان دوران نامزدی فقط مختص به زن می باشد و مرد نمی تواند چنانچه زن را مناسب ارزش ها و ملاک های خود ندانست از ازدواج با او صرف نظر کند بلکه این حق برای طرفین محفوظ است که بتوانند تصمیم نهایی خویش را اتخاذ کنند.
